Grafika: Freepik.com

Prawo do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej w Konstytucji RP i ustawach

Konstytucja RP

Prawo do dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej należy do praw człowieka i obywatela chronionych na poziomie konstytucyjnym i ustawowym. Na poziomie konstytucyjnym wskazać trzeba, że prawo do ochrony zdrowia zagwarantowane jest każdemu człowiekowi. Nie przekłada się to jednak na zapewnienie równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Taka zapewniana na poziomie konstytucyjnym jest jedynie obywatelom, lecz niezależnie od ich sytuacji materialnej.

Powyższe nie stoi na przeszkodzie przyznaniu prawa do świadczeń opieki zdrowotnej w drodze ustawowej. Imigranci ubezpieczeni lub posiadający zezwolenie na pobyt korzystają w ten sposób z pełnego zakresu świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. W sytuacjach nagłych (np. objętych zakresem art. 7 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta), prawo do otrzymania niezbędnej pomocy medycznej przysługuje każdemu. Nie ma przy tym znaczenia status pacjenta. Należy przy tym pamiętać, że osoba nieubezpieczona ani nieuprawniona z innych tytułów do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych, także tych uzyskanych w stanie nagłym, zobowiązana jest do pokrycia ich kosztów¹.

Artykuł 68 ust. 3 Konstytucji stanowi, że „władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku”. Jest to przepis o kluczowym znaczeniu, zobowiązujący państwo do zapewnienia odpowiednich warunków opieki zdrowotnej dla grup w nim wymienionych². Ani ten przepis, ani konstytucyjny obowiązek „zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska” nie niwelują obowiązku zapewnienia obywatelom równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.

Art. 68³ [Prawo do ochrony zdrowia]
1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.
2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.
3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
(…)

Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta

Na poziomie ustawowym ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta przewiduje natychmiastowe udzielenie świadczeń zdrowotnych. Może to być uzasadnione zagrożeniem zdrowia lub życia pacjenta. Wskazać trzeba, że obowiązku tego nie wyłącza np. sytuacja organizacyjna podmiotu leczniczego, w szczególności w zakresie SOR⁴.

Art. 7⁵ [Zagrożenie zdrowia lub życia pacjenta; poród]
1. Pacjent ma prawo do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia.
(…)

Polskie prawo pozwala jednocześnie na udzielanie świadczeń zdrowotnych za pośrednictwem systemów teleinformatycznych, czyli na funkcjonowanie telemedycyny. Szczegóły reguluje rozporządzenie z 31 października 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. Innymi podstawami prawnymi jej funkcjonowania w polskim obrocie prawnym są ponadto art. 3 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej oraz art. 2 ust. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty⁶.

Możliwe naruszenia prawa do świadczeń opieki zdrowotnej w związku z ograniczonym dostępem do świadczeń zdrowotnych w czasie pandemii COVID-19

Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 27 stycznia 2021 roku dotyczył sprawy o zadośćuczynienie i odszkodowanie za wypadek, który miał miejsce w lutym 2017 roku, kiedy to powódka przewróciła się na oblodzonym chodniku, doznając poważnych obrażeń⁷. Sąd uznał, że ubezpieczyciel odpowiedzialny za chodnik musi ponieść konsekwencje finansowe związane z wypadkiem. W wyroku wspomniano o trudnościach w dostępie do świadczeń zdrowotnych, które miały wpływ na leczenie i rehabilitację powódki. Pandemia była jednym z czynników branych pod uwagę przy ocenie sytuacji powódki i związanych z nią kosztów leczenia. Pacjentka w związku z utrudnieniem dostępu do publicznych świadczeń zdrowotnych spowodowanych pandemią COVID-19 zmuszona była do korzystania z nich w placówkach prywatnych.

Równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych dla pacjenta w czasie pandemii koronawirusa (COVID-19)

W kwestii dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych w czasie pandemii wypowiedział się również Sąd Najwyższy⁸. Zwrócił on uwagę, że „[j]est rzeczą powszechnie wiadomą, że pandemia COVID stała się dla władz na całym świecie okazją do skokowego i drastycznego ograniczenia podstawowych praw i wolności obywatelskich, wprowadzanych chaotycznie, bezmyślnie i często bezprawnie pod pozorem ochrony zdrowia i życia. Władze godziły w wolność osobistą obywateli, wolność przemieszczania się, wolność gromadzenia się, wolność wykonywania działalności zawodowej, wolność prowadzenia działalności gospodarczej, prawo do edukacji, prawo do sądu, a także prawo do opieki zdrowotnej”. Przyjąć zatem można, że rozwiązania wprowadzane w czasie pandemii koronawirusa (COVID-19) w rzeczywistości godziły w konstytucyjne prawa do:

• opieki zdrowotnej,
• świadczeń zdrowotnych,
• inne prawa pacjenta.

1. L. Bosek, Art. 7 [Zagrożenie zdrowia lub życia pacjenta; poród] [w:] Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, wyd. 1, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2020, s. 5, SIP Legalis. ↩︎
2. D.E. Lach, Koszyk świadczeń gwarantowanych w systemie opieki zdrowotnej, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”, nr 12 (2009), s. 8. ↩︎
3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.). ↩︎
4. E. Bagińska, Odmowa udzielenia należnych świadczeń zdrowotnych jako naruszenie praw pacjenta [w:] Odpowiedzialność prywatnoprawna, E. Bagińska (red.), System Prawa Medycznego, t. 5, wyd. 1, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2021, s. 1070. ↩︎
5. Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1545 ze zm.). ↩︎
6. P. Pietrzak, Prawne aspekty telemedycyny w Polsce, https://fpobm.pl/blog/prawa-pacjenta/prawne-aspekty-telemedycyny-w-polsce/, dostęp: 28 grudnia 2023 r. ↩︎
7. Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 27 stycznia 2021 r., sygn. I C 254/20, LEX nr 3149635. ↩︎
8. Postanowienie Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2022 r., sygn. III PZP 4/22, LEX nr 3440600 oraz uchwała Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2023 r., sygn. III PZP 6/22, OSNP 2023, nr 10, poz. 104. ↩︎