Twórczość artystyczna, w tym literacka, filmowa czy teatralna, cieszy się szczególną ochroną prawną w Polsce. Jednakże wolność artystyczna nie jest nieograniczona. Granicę stanowią dobra osobiste innych osób, które są równie silnie chronione przez przepisy prawa cywilnego.
Czym są dobra osobiste?
Dobra osobiste to wartości niemajątkowe, które przysługują każdemu człowiekowi i podlegają ochronie prawnej. Kodeks cywilny (KC) w art. 23 jasno wskazuje przykładowe dobra osobiste, takie jak zdrowie, wolność, cześć, nazwisko, pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, czy nietykalność mieszkania. Katalog ten jest otwarty – również inne wartości niemajątkowe mogą być chronione jako dobra osobiste, w tym prywatność czy dobra sława.
Granice wolności artystycznej
Wolność twórczości artystycznej jest zagwarantowana przez art. 73 Konstytucji RP. Jednakże ta wolność nie jest bezwzględna – jej granicą jest ochrona dóbr osobistych innych osób. Każdy artysta ma prawo swobodnie wyrażać swoje myśli i idee, lecz nie może to prowadzić do naruszania praw innych osób, szczególnie gdy dochodzi do bezprawnego przedstawienia elementów życia prywatnego konkretnych osób, które można łatwo zidentyfikować.
Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Lublinie – analiza przypadku
Sprawa rozstrzygnięta przez Sąd Apelacyjny w Lublinie (wyrok z dnia 31 marca 2025 r., sygn. akt I ACa 148/24) dotyczyła właśnie takiego konfliktu. Powódka zarzuciła pozwanemu naruszenie jej dóbr osobistych poprzez wykorzystanie szczegółów z jej życia prywatnego w jego publikacji literackiej. Sąd pierwszej instancji uznał, że doszło do naruszenia dóbr osobistych. Natomiast Sąd Apelacyjny to potwierdził.
W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Apelacyjny wskazał, że choć twórczość literacka korzysta ze szczególnej ochrony wolności wypowiedzi, nie może ona prowadzić do bezprawnego naruszania dóbr osobistych innych osób.
Kluczowym kryterium oceny był sposób przedstawienia faktów, które umożliwiały identyfikację powódki, co wpłynęło na naruszenie jej prywatności oraz dobrego imienia.
Sąd uznał, że wykorzystanie konkretnych, rozpoznawalnych szczegółów z życia prywatnego powódki nie było konieczne do realizacji celów artystycznych dzieła i przekraczało granice wolności twórczej.
Odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych
Zgodnie z art. 24 KC, osoba, której dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone, może żądać:
- zaniechania działania naruszającego,
- dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, szczególnie przez złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (np. przeprosin),
- zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty na wskazany cel społeczny.
W omawianym orzeczeniu pozwany został zobowiązany zarówno do złożenia przeprosin, jak i zapłaty zadośćuczynienia na rzecz powódki.
Jak uniknąć naruszenia dóbr osobistych w twórczości artystycznej?
Aby uniknąć naruszenia dóbr osobistych w dziełach artystycznych, należy:
- unikać jednoznacznej identyfikacji osób rzeczywistych, jeżeli ich wizerunek lub życie prywatne jest przedstawiane negatywnie lub w sposób kontrowersyjny,
- pamiętać, że satyra i krytyka nie zwalniają automatycznie od odpowiedzialności, jeżeli prowadzą do naruszenia dóbr osobistych,
- uzyskać zgodę na wykorzystanie wizerunku lub innych elementów życia prywatnego, jeżeli identyfikacja osoby jest istotna dla dzieła.
Sekcja FAQ
Czy zawsze można domagać się zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych?
Nie, zadośćuczynienie należy się tylko wtedy, gdy naruszenie było bezprawne, a jego skutki rzeczywiście dotknęły poszkodowanego.
Czy każda identyfikacja osoby w dziele literackim jest niedozwolona?
Nie, identyfikacja jest dopuszczalna, jeżeli nie wiąże się z naruszeniem dóbr osobistych, np. gdy osoba została przedstawiona w sposób neutralny lub pozytywny.
Czy satyra i krytyka chronią przed odpowiedzialnością za naruszenie dóbr osobistych?
Nie całkowicie. Satyra i krytyka są dopuszczalne, o ile nie prowadzą do zniesławienia, zniewagi czy naruszenia innych dóbr osobistych.
Podsumowanie
Twórczość artystyczna, mimo że cieszy się ochroną konstytucyjną, nie jest wolna od ograniczeń. Kluczowe znaczenie ma zachowanie odpowiedniej równowagi pomiędzy prawem do wolności wypowiedzi a ochroną dóbr osobistych. Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Lublinie podkreśla potrzebę świadomego podejścia do kwestii prawnych przy tworzeniu dzieł literackich czy innych form artystycznych, aby uniknąć potencjalnych sporów i odpowiedzialności cywilnej.
Kancelaria Radcy Prawnego dr Tymoteusz Zych w ramach świadczonych usług udzieli pomocy w dochodzeniu Państwa praw.
Zapraszamy do kontaktu pod numerem telefonu 726 003 505.
