Błędy dietetyka – kiedy można mówić o błędzie dietetyka i jak dochodzić odszkodowania
Czy dietetyk to zawód medyczny?
Zawód dietetyka przez wiele lat funkcjonował w Polsce w próżni prawnej. Nie był uznawany za zawód medyczny, mimo że jego działalność często dotyczy bezpośrednio zdrowia pacjentów. Dopiero ustawa z 17 sierpnia 2023 r. o niektórych zawodach medycznych wprowadziła częściowe uregulowanie tej kwestii. Choć dietetyk nie znajduje się w wykazie zawodów medycznych wymienionych w ustawie to jednak art. 1 ust. 2 stanowi, że do osób wykonujących czynności w zakresie planowania diety, prowadzenia konsultacji dietetycznych i udzielania porad edukacyjnych w ramach świadczeń gwarantowanych stosuje się odpowiednio niektóre przepisy dotyczące zawodów medycznych.
W praktyce oznacza to, że dietetycy działający w ramach systemu ochrony zdrowia są zobowiązani do przestrzegania tych samych standardów staranności, jakie obowiązują inne zawody medyczne. Między innymi do kierowania się aktualną wiedzą medyczną, poszanowania praw pacjenta i dbania o jego bezpieczeństwo.
Jednocześnie nie powołano samorządu zawodowego dietetyków, co oznacza, że nie istnieje system realnej odpowiedzialności zawodowej. Nie ma organu, który mógłby zawiesić lub pozbawić dietetyka prawa wykonywania zawodu w postępowaniu dyscyplinarnym. W konsekwencji pacjent dochodzący swoich praw po błędzie dietetyka musi korzystać z klasycznych ścieżek cywilnych – na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.
Dietetyk a prawa pacjenta
Zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, każda osoba udzielająca świadczeń zdrowotnych ma obowiązek zapewnić pacjentowi świadczenia zgodne z aktualną wiedzą medyczną, z należytą starannością i poszanowaniem jego godności.
W odniesieniu do dietetyków oznacza to, że:
- muszą prowadzić pełny wywiad żywieniowy i zdrowotny,
- powinni uwzględniać istniejące choroby przewlekłe i stosowane leki,
- są zobowiązani do udzielania rzetelnych informacji i dokumentowania przebiegu opieki dietetycznej.
Naruszenie tych zasad, zwłaszcza jeśli prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta, może być zakwalifikowane jako błąd dietetyczny. Czyli działanie niezgodne z obowiązującymi standardami naukowymi i zasadami należytej staranności.
Na czym może polegać błąd dietetyka?
Błędy popełniane przez dietetyków mają często charakter systemowy, wynikający z braku wystandaryzowanych procedur oraz zróżnicowanego poziomu kwalifikacji zawodowych. Mimo że dietetycy nie są formalnie uznani za zawód medyczny to świadczenia dietetyczne – zwłaszcza te prowadzone w ramach leczenia chorób – są traktowane jako świadczenia zdrowotne. To oznacza, że błędne działania dietetyka mogą stanowić błąd w sztuce medycznej, jeśli prowadzą do naruszenia zdrowia pacjenta.
1. Błędy diagnostyczne – niewłaściwe rozpoznanie potrzeb pacjenta
To jedna z najczęstszych i najbardziej brzemiennych w skutkach form błędu dietetycznego. Dietetyk ma obowiązek dokładnego zebrania wywiadu medyczno-żywieniowego, obejmującego m.in. choroby przewlekłe, przyjmowane leki, wyniki badań laboratoryjnych, alergie pokarmowe czy styl życia pacjenta.
Błąd diagnostyczny występuje, gdy dietetyk:
- nie przeprowadza pełnego wywiadu lub pomija kluczowe informacje (np. cukrzycę typu 2, nadciśnienie, niewydolność nerek),
- nie analizuje dokumentacji medycznej lub wyników badań,
- rekomenduje ogólny plan żywieniowy bez indywidualizacji zaleceń,
- interpretuje dane w sposób sprzeczny z aktualną wiedzą naukową.
Przykład praktyczny:
U pacjenta z przewlekłą chorobą nerek zastosowano dietę wysokobiałkową. Po kilku tygodniach doszło do pogorszenia wyników kreatyniny i mocznika, co skutkowało hospitalizacją. W tym przypadku błędne rozpoznanie potrzeb żywieniowych stanowiło rażące naruszenie zasad aktualnej wiedzy medycznej i podstawę do roszczenia odszkodowawczego.
Tego rodzaju błędy są szczególnie dotkliwe, ponieważ skutki błędnych zaleceń ujawniają się często po kilku tygodniach lub miesiącach, gdy stan zdrowia pacjenta ulega znacznemu pogorszeniu.
2. Błędy dietetyczne – niewłaściwy plan lub przebieg terapii dietetycznej
Drugą kategorię stanowią błędy w procesie terapii, czyli działania lub zaniechania na etapie realizacji zaleceń żywieniowych. W odróżnieniu od błędów diagnostycznych, które dotyczą rozpoznania potrzeb pacjenta, błędy terapeutyczne obejmują nieprawidłowe decyzje dotyczące rodzaju diety, suplementacji i monitorowania efektów terapii.
Najczęstsze przykłady to:
- zalecanie diet eliminacyjnych bez przeprowadzenia testów alergicznych lub badań potwierdzających nadwrażliwości pokarmowe,
- wprowadzenie diety ketogenicznej lub wysokobiałkowej bez nadzoru i oceny ryzyka medycznego,
- rekomendowanie suplementacji witaminowej, hormonalnej lub mineralnej w dawkach przekraczających normy,
- brak kontroli efektów terapii i niedostosowanie jadłospisu do postępów pacjenta.
W przypadku pacjentów z chorobami przewlekłymi np. cukrzycą, otyłością, nadciśnieniem czy insulinoopornością takie błędy mogą prowadzić do realnych, mierzalnych szkód zdrowotnych – od pogorszenia parametrów glikemii po zaostrzenie objawów choroby. W takich przypadkach kancelarie prawne mogą skutecznie wykazać związek przyczynowy między nieprawidłowym planem żywieniowym a powstałą szkodą, co znacznie ułatwia dochodzenie odszkodowania.
- Błędy formalne – brak dokumentacji i nieprzestrzeganie procedur
Ostatni, często lekceważony typ błędu to błędy formalne. Dietetyk prowadzący praktykę jest zobowiązany – podobnie jak lekarz – do prowadzenia dokumentacji świadczeń zdrowotnych.
Dokumentacja powinna obejmować:
- protokół pierwszej konsultacji (wywiad, wstępne zalecenia),
- plan żywieniowy i zmiany w jego przebiegu,
- zapisy dotyczące kolejnych konsultacji i wyników badań,
- uzasadnienie decyzji o zmianie jadłospisu lub suplementacji.
Brak takiej dokumentacji lub jej niekompletność stanowi nie tylko naruszenie obowiązku staranności, ale w praktyce może być przez sąd potraktowany jako dowód na niedochowanie należytej staranności.
W procesach o błędy dietetyczne, gdy dokumentacja jest niepełna, sądy mogą przyjmujć, że dietetyk nie przeprowadził wszystkich wymaganych czynności lub działał w sposób nierzetelny.
Co więcej, brak dokumentacji uniemożliwia samemu dietetykowi skuteczną obronę. To tzw. błąd proceduralny, który – nawet bez wykazania szkody medycznej – może stanowić podstawę do stwierdzenia nienależytego wykonania umowy.
Odpowiedzialność cywilna dietetyka za błąd
Dietetycy, mimo że nie wykonują zawodu medycznego w sensie ścisłym, są w praktyce traktowani jak podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych. Ich działania – szczególnie w zakresie leczenia dietetycznego lub terapii wspomagających – mogą skutkować odpowiedzialnością cywilną za wyrządzenie szkody pacjentowi.
Celem odpowiedzialności cywilnej jest naprawienie szkody majątkowej (odszkodowanie) lub niemajątkowej (zadośćuczynienie za doznaną krzywdę). W polskim prawie możliwe są dwa podstawowe reżimy odpowiedzialności dietetyka: kontraktowy i deliktowy.
Odpowiedzialność kontraktowa (art. 471 k.c.) – główna ścieżka dla pacjenta
Mogąca mieć zastosowanie podstawą prawną roszczeń wobec dietetyków jest art. 471 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
„Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że jest to następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.”
W praktyce oznacza to, że jeśli między pacjentem a dietetykiem istniała umowa – pisemna lub ustna – o świadczenie usług dietetycznych, to dietetyk ponosi odpowiedzialność, jeśli nie dochował należytej staranności w wykonaniu swoich obowiązków.
Zasadnicze elementy, które musi wykazać pacjent to:
- zawarcie umowy (np. konsultacja, zlecenie przygotowania planu żywieniowego, prowadzenie terapii dietetycznej),
- nienależyte wykonanie zobowiązania – czyli działanie niezgodne z zasadami wiedzy medycznej lub profesjonalnej staranności,
- powstanie szkody (pogorszenie stanu zdrowia, utrata zarobków, koszty leczenia, cierpienie fizyczne lub psychiczne),
- związek przyczynowy między działaniem dietetyka a powstałą szkodą.
Taka konstrukcja odpowiedzialności kontraktowej sprawia, że jest ona najbardziej korzystna procesowo dla pacjenta. W praktyce, kancelarie specjalizujące się w błędach medycznych rekomendują właśnie tę ścieżkę, ponieważ pozwala skupić postępowanie na obiektywnym naruszeniu standardu staranności, a nie na subiektywnej ocenie winy.
Przykład praktyczny:
Pacjent zawiera z dietetykiem umowę o opracowanie jadłospisu wspomagającego leczenie cukrzycy typu II. Dietetyk, nie analizując dokumentacji medycznej, zaleca dietę o wysokim indeksie glikemicznym. Po kilku tygodniach dochodzi do gwałtownego wzrostu poziomu cukru i hospitalizacji. W takim przypadku można mówić o nienależytym wykonaniu zobowiązania, które rodzi obowiązek naprawienia szkody – zarówno kosztów leczenia, jak i zadośćuczynienia za cierpienie.
Odpowiedzialność deliktowa (art. 415 k.c.)
Drugim reżimem jest odpowiedzialność deliktowa, czyli odpowiedzialność za czyn niedozwolony. Zgodnie z art. 415 Kodeksu cywilnego:
„Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.”
Odpowiedzialność deliktowa ma zastosowanie w przypadkach, gdy między pacjentem a dietetykiem, a jego zawinione działanie lub zaniechanie spowodowało szkodę.
Przykłady takich sytuacji:
- dietetyk prowadzący warsztaty udziela indywidualnych zaleceń bez przeprowadzenia wywiadu zdrowotnego;
- osoba podająca się za dietetyka działa bez wymaganych kwalifikacji i powoduje szkodę zdrowotną.
W przeciwieństwie do odpowiedzialności kontraktowej, w przypadku reżimu deliktowego to pacjent musi wykazać winę dietetyka, a więc udowodnić, że działał on niezgodnie z zasadami staranności lub zlekceważył ryzyko szkody.
Odpowiedzialność ta wymaga więc:
- wykazania winy sprawcy,
- powstania szkody,
- związku przyczynowego między czynem a skutkiem.
Z racji wyższego progu dowodowego, roszczenia oparte na art. 415 k.c. są trudniejsze procesowo, ale nadal możliwe – zwłaszcza w przypadkach rażącego niedbalstwa lub działań o charakterze publicznym (np. rekomendacje diet niezgodne z zasadami medycyny).
Przykład praktyczny:
Dietetyk w mediach społecznościowych zaleca stosowanie głodówki i suplementów o działaniu przeczyszczającym jako „metody oczyszczania organizmu”. Po zastosowaniu tych porad u pacjenta dochodzi do odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych. Mimo braku umowy, pacjent może wystąpić z roszczeniem z tytułu czynu niedozwolonego, ponieważ szkoda powstała w wyniku działania sprzecznego z zasadami wiedzy medycznej i staranności zawodowej.
Jak udowodnić błąd dietetyka?
Postępowania dotyczące błędów dietetycznych należą do spraw wymagających szczegółowej analizy medyczno-prawnej. Udowodnienie błędu w sztuce dietetycznej jest możliwe, ale wymaga zebrania odpowiednich dowodów i wsparcia specjalistów.
W polskim systemie prawnym to pacjent (powód) musi udowodnić istnienie szkody, nienależytego działania dietetyka oraz związek przyczynowy między tym działaniem a pogorszeniem stanu zdrowia.
Oznacza to, że już na etapie przygotowawczym należy zgromadzić kompletny materiał dowodowy, który pozwoli sądowi jednoznacznie ustalić, że doszło do błędu.
- Dokumentacja dietetyczna – fundament postępowania dowodowego
Dokumentacja stanowi pierwotny i najważniejszy dowód w sprawach o błędy dietetyczne. Każdy dietetyk, który udziela świadczeń zdrowotnych, ma obowiązek prowadzić dokumentację zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz w ustawie o niektórych zawodach medycznych.
Zgodnie z tymi przepisami, dokumentacja powinna obejmować:
- wywiad medyczno-żywieniowy, w tym informacje o chorobach przewlekłych, alergiach, przyjmowanych lekach i wynikach badań laboratoryjnych,
- plan żywieniowy i szczegółowe zalecenia, z określeniem kaloryczności, składu posiłków, suplementacji,
- notatki z kolejnych wizyt i wprowadzanych modyfikacji,
- uzasadnienie zmian w planie diety (np. na podstawie wyników badań lub reakcji organizmu pacjenta).
2. Opinia biegłego – klucz do wykazania błędu w sztuce dietetycznej
W procesach dotyczących błędów dietetycznych dowód z opinii biegłego ma charakter rozstrzygający.
Zgodnie z utrwaloną praktyką sądową, to biegły z zakresu dietetyki klinicznej, medycyny rodzinnej lub chorób wewnętrznych ocenia, czy postępowanie dietetyka było zgodne z aktualną wiedzą naukową i zasadami należytej staranności.
Opinia biegłego odpowiada na trzy zasadnicze pytania:
- Czy działania dietetyka były zgodne z aktualną wiedzą naukową i standardami postępowania w danej sytuacji klinicznej?
- Czy doszło do odstępstwa od tych standardów i jakie miało to znaczenie dla zdrowia pacjenta?
- Czy istnieje związek przyczynowy między błędem dietetyka a powstałą szkodą zdrowotną?
Bez opinii biegłego nie można skutecznie udowodnić błędu.
Sąd na podstawie prywatnej opinii przedstawionej przez stronę, nawet jeśli została sporządzona przez specjalistę, może nie wydać orzeczenia – taka opinia ma charakter pomocniczy i jedynie wspieraa wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego.
- Związek przyczynowy – najtrudniejszy element do udowodnienia
W prawie cywilnym odpowiedzialność za błąd istnieje tylko wtedy, gdy można wykazać adekwatny związek przyczynowy między działaniem dietetyka a powstałą szkodą (art. 361 § 1 k.c.).
Oznacza to, że szkoda musi być normalnym następstwem błędnych działań lub zaniechań dietetyka.
W sprawach o błędy dietetyczne jest to szczególnie trudne, ponieważ na stan zdrowia pacjenta wpływa wiele czynników – m.in. przestrzeganie zaleceń, tryb życia, aktywność fizyczna czy inne schorzenia.
Dlatego ustalenie związku przyczynowego wymaga szczegółowej analizy medycznej oraz często kilku opinii biegłych z różnych dziedzin.
W praktyce sądowej związek przyczynowy często jest oceniany z użyciem tzw. prawdopodobieństwa graniczącego z pewnością – wystarczy wykazać, że szkoda z dużym stopniem prawdopodobieństwa wynikała z błędu dietetyka.
Podsumowanie
Choć zawód dietetyka nie jest formalnie zawodem medycznym, jego działalność – szczególnie w zakresie leczenia i terapii żywieniowych – podlega tym samym zasadom staranności i wiedzy medycznej. Błąd dietetyka może prowadzić do realnych szkód zdrowotnych i stanowić podstawę do roszczeń cywilnych. Brak samorządu zawodowego nie oznacza braku odpowiedzialności – przeciwnie, każda osoba poszkodowana ma prawo do ochrony swoich praw i uzyskania odszkodowania za skutki błędnych zaleceń żywieniowych.
Kancelaria Tymoteusza Zycha specjalizuje się w sprawach dotyczących błędów medycznych, w tym błędów dietetyków – zapewniamy kompleksową pomoc prawną, od analizy dokumentacji i oceny zasadności roszczenia po reprezentację w sądzie i uzyskanie należnego odszkodowania – zapraszamy do kontaktu pod numerem: 726 003 505.
