Brak rozpoznania zaćmy

Brak rozpoznania zaćmy jest istotnym problemem w praktyce medycznej, który może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych dla pacjenta. Zaćma, czyli zmętnienie soczewki oka, jest jedną z najczęstszych przyczyn odwracalnej ślepoty na świecie. Niezdiagnozowanie tego schorzenia w odpowiednim czasie może skutkować nie tylko pogorszeniem jakości życia pacjenta. Powoduje również jego prawne konsekwencje dla personelu medycznego.

Rozwój zaćmy

Zaćma rozwija się stopniowo i początkowo może nie dawać wyraźnych objawów. To bywa jednym z powodów braku rozpoznania zaćmy i opóźnienia w diagnozie. Wśród najczęstszych symptomów można wymienić zamglenie widzenia, trudności w widzeniu przy słabym oświetleniu, podwójne widzenie oraz zmniejszenie intensywności postrzegania kolorów. Te objawy często przypisuje się innym problemom ze wzrokiem. To może prowadzić do błędnej diagnozy i braku rozpoznania zaćmy. Dlatego kluczowe znaczenie ma przeprowadzenie kompleksowego badania okulistycznego, które obejmuje pomiar ostrości wzroku, ocenę przezierności soczewki oraz badanie dna oka. Brak podjęcia takich działań może być uznany za naruszenie standardów należytej staranności w medycynie.

Uwarunkowania prawne

Obowiązki lekarza

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. 2023 poz. 1155), lekarz ma obowiązek wykonywać swoje czynności zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością. W przypadku zaćmy:

• ignorowanie wczesnych objawów,
• brak skierowania pacjenta na odpowiednie badania diagnostyczne,

może być traktowane jako naruszenie tego obowiązku. Co więcej, w myśl art. 8 Kodeksu Etyki Lekarskiej, lekarz powinien w każdym przypadku działać w najlepiej pojętym interesie pacjenta. To obejmuje również wczesne rozpoznanie potencjalnie groźnych schorzeń, takich jak zaćma.

Brak rozpoznania zaćmy — odpowiedzialność lekarza

Niedopełnienie tych obowiązków może prowadzić do odpowiedzialności cywilnej, a nawet karnej. W przypadku, gdy brak rozpoznania zaćmy spowoduje trwałe pogorszenie stanu zdrowia pacjenta, poszkodowany może dochodzić odszkodowania na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. W szczególności dotyczy to art. 415, który stanowi, że kto ze swojej winy wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia. Jeżeli brak diagnozy wynikał z rażącego zaniedbania, możliwa jest także odpowiedzialność karna na podstawie art. 160 § 1 Kodeksu karnego za narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Warunki organizacyjne

Z punktu widzenia systemu ochrony zdrowia, istotne jest zapewnienie odpowiednich warunków organizacyjnych. Mają one umożliwić lekarzom szybkie i skuteczne diagnozowanie zaćmy. W szczególności dotyczy to dostępu do nowoczesnych urządzeń diagnostycznych, takich jak:

• biomikroskopy,
• tomografia optyczna (OCT),

a także organizacji regularnych badań przesiewowych w grupach ryzyka, takich jak osoby starsze czy pacjenci z cukrzycą.

Profilaktyka i edukacja

Warto również podkreślić, że edukacja pacjentów ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu braku rozpoznania zaćmy. Świadomość społeczeństwa na temat objawów i potencjalnych konsekwencji tej choroby może znacząco poprawić jej wczesne wykrywanie. Kampanie informacyjne oraz dostęp do podstawowych badań okulistycznych w ramach systemu publicznej opieki zdrowotnej powinny być priorytetem polityki zdrowotnej.

Brak rozpoznania zaćmy — orzecznictwo

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 22 czerwca 2006 r. (sygn. akt II SA/Bk 142/06) dotyczył skargi wniesionej przez J.M.M. na decyzje organów administracyjnych w sprawie odmowy uznania choroby zawodowej narządu wzroku. Skarżący zarzucał, że jego zaćma lewego oka powstała w wyniku wieloletniej pracy w warunkach szkodliwych, obejmujących narażenie na:

• promieniowanie:
  • elektromagnetyczne,
  • ultrafioletowe,
  • podczerwone,
• chemikalia.

Organy administracyjne, opierając się na kilku orzeczeniach lekarskich, stwierdziły brak podstaw do uznania schorzenia za chorobę zawodową.

W toku postępowania administracyjnego i sądowego ustalono, że zaćma lewego oka została zoperowana w 1984 r. Lekarze orzekający w sprawie uznali ją za starczą i niezwiązaną z warunkami pracy. Wskazano, że brak danych o istotnym i ilościowym narażeniu zawodowym uniemożliwia stwierdzenie związku przyczynowego między schorzeniem a warunkami pracy skarżącego. Pomimo tego, że oceny narażenia zawodowego sporządzone przez inspektora sanitarnego potwierdzały występowanie szkodliwych czynników w środowisku pracy, brakowało szczegółowych danych o ich intensywności i charakterze. To uniemożliwiało przeprowadzenie wiarygodnych badań. Instytuty medycyny pracy w Łodzi i Sosnowcu oraz inne jednostki medyczne konsekwentnie utrzymywały, że brak jest podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Stwierdzono tak, mimo że same wskazywały na braki w materiałach dowodowych.

Sąd stwierdził, że organy administracyjne nie wywiązały się z obowiązku wszechstronnego wyjaśnienia sprawy. Zarzucił im brak odpowiedniej analizy opinii lekarskich oraz niewystarczające działania zmierzające do uzupełnienia materiału dowodowego. Podkreślono, że w postępowaniu dotyczącym chorób zawodowych obiektywna diagnoza wymaga pełnych informacji o narażeniu zawodowym. Dotyczy to też informacji o poziomie emisji szkodliwych czynników. W ocenie sądu nieuzasadnione było wydanie jednoznacznych orzeczeń wykluczających związek schorzenia z warunkami pracy, skoro brak było niezbędnych danych środowiskowych.

Sąd uchylił decyzje administracyjne obu instancji i wskazał na konieczność ponownego rozpoznania sprawy. Zobowiązał organy do przeprowadzenia szczegółowych ustaleń dotyczących poziomu narażenia zawodowego skarżącego w okresie jego pracy w latach 1956–1988. Dotyczy to też przesłuchania skarżącego w celu odtworzenia warunków pracy. Nakazano również:

• zasięgnięcie opinii ekspertów z zakresu promieniowania,
• przeprowadzenie nowych badań w celu ustalenia, czy istnieje związek między zaćmą a warunkami pracy.

Wyrok sądu podkreśla:

• znaczenie rzetelnej analizy dowodów w postępowaniach dotyczących chorób zawodowych,
• konieczność wykluczenia wszelkich wątpliwości na korzyść pracownika, zwłaszcza gdy pracował w warunkach narażających na powstanie danego schorzenia.

Brak rozpoznania zaćmy — podsumowanie

Podsumowując, brak rozpoznania zaćmy stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia pacjentów oraz rodzi ryzyko prawne dla lekarzy. Aby minimalizować te problemy, konieczne jest:

• przestrzeganie standardów diagnostycznych,
• zapewnienie odpowiednich warunków organizacyjnych,
• edukacja zarówno personelu medycznego, jak i pacjentów.

Działania te są nie tylko:

• wyrazem profesjonalizmu medycznego,
• ale także realizacją prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych zgodnych z aktualnym stanem wiedzy medycznej, gwarantowanego m.in. przez art. 68 Konstytucji RP.