W sporach wymagających wiadomości specjalnych sąd sięga po opinię biegłego (art. 278 § 1 k.p.c.). Dla stron to często kluczowy dowód – w sprawach o błąd medyczny, wypadki komunikacyjne, spory budowlane czy roszczenia gospodarcze.
Opinia nie może jednak zastępować wszechstronnej oceny dowodów przez sąd.
Orzecznictwo konsekwentnie przypomina, że to nie autorytet biegłego, lecz jakość argumentacji nadaje opinii moc przekonującą.
Jeśli tego brakuje, sąd ma obowiązek wyjaśnić wątpliwości, a w razie potrzeby sięgnąć po opinię uzupełniającą lub powołać innego biegłego (art. 286 k.p.c.).
Co w praktyce oznacza „nierzetelna” opinia biegłego
Nierzetelność nie musi oznaczać jawnego błędu.
Częściej przybiera formę:
- niepełności (pominięcie istotnych dokumentów lub tez dowodowych),
- niejasności wywodu (brak przejścia od danych do wniosku),
- sprzeczności wewnętrznych,
- zastosowania metody, która nie odpowiada standardom danej dyscypliny.
Zdarza się też przekroczenie roli – biegły ocenia kwestie prawne np. przesądza „winę”, zamiast opisywać fakty wymagające wiedzy specjalnej.
W obszarze medycznym typowym problemem jest posługiwanie się przestarzałymi wytycznymi lub brak odniesienia do aktualnych standardów postępowania.
Ramy prawne i rola sądu
Art. 233 § 1 k.p.c. wskazuje na standard oceny wszystkich dowodów, także opinii. Swobodna ocena nie jest dowolna; musi być logiczna, wszechstronna i oparta na doświadczeniu życiowym.
W praktyce sąd powinien wykazać, że sprawdził, czy opinia odpowiada na pytania sądu, czy korzysta z adekwatnej metody, czy mierzy się z dowodami sprzecznymi itp.
Jeśli wątpliwości nie da się usunąć w trybie uzupełnienia, konsekwencją powinno być powołanie innego biegłego – najlepiej o węższej, rzeczywiście potrzebnej subspecjalizacji lub w składzie zespołowym.
Przesłuchanie biegłego
Zeznania biegłego na rozprawie służą „doświetleniu” opinii, nie jej przepisywaniu.
Pytania powinny prowadzić do weryfikowalnych odpowiedzi: o zastosowaną normę lub wytyczne, o przyczynę pominięcia konkretnych dokumentów, o alternatywne hipotezy i powód ich odrzucenia.
Z doświadczenia wynika, że kilka krótkich, zamkniętych pytań bywa skuteczniejsze niż obszerna polemika. Jeśli mimo tego pozostają luki, naturalną konsekwencją jest wniosek o opinię uzupełniającą, a w razie wad strukturalnych – o powołanie nowego biegłego.
Materiał kontrdowodowy i proporcje procesowe
Prywatna opinia ekspercka nie zastąpi opinii biegłego sądowego, ale ma wartość taktyczną:
- pozwala wskazać braki,
- przywołać aktualne standardy,
- uprawdopodobnić potrzebę dalszego postępowania dowodowego.
Należy przy tym pamiętać o rygorach koncentracji materiału: zarzuty i wnioski dowodowe trzeba złożyć niezwłocznie po doręczeniu opinii, a w razie oddalenia – złożyć zastrzeżenie do protokołu na podstawie art. 162 k.p.c., precyzyjnie wskazując naruszenia (np. art. 286 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c.) i ich wpływ na wynik sprawy.
Kiedy poprzestać na opinii uzupełniającej, a kiedy żądać innego biegłego
Jeśli problemy mają charakter „naprawialny” – brakuje wyjaśnień, danych źródłowych, doprecyzowania wniosków – właściwa będzie opinia uzupełniająca.
Gdy jednak ujawniona wada dotyczy fundamentów (metoda nie pozwala odpowiedzieć na pytania sądu, biegły nie dysponuje potrzebną subspecjalizacją, nie reaguje na wskazane luki lub ujawnia stronniczość), zasadny jest wniosek o powołanie innego biegłego.
W obszarach interdyscyplinarnych efektywność postępowania zwiększa powołanie zespołu biegłych, co ogranicza ryzyko kolejnych uzupełnień.
Najczęstsze błędy po stronie stron i sądu – czego unikać
Po stronie pełnomocników najczęstszą pomyłką jest atak personalny zamiast merytorycznej krytyki metody, a także chaotyczne pismo z rozproszonymi zarzutami, w którym brakuje jasnego związku między dostrzeżoną wadą a wnioskiem dowodowym.
Po stronie sądu błędem jest zadowolenie się lakonicznym stwierdzeniem, że opinia jest „logiczna i spójna”, bez wykazania, dlaczego taką ocenę uznano za przekonującą oraz nieuzupełnienie materiału dowodowego mimo istotnych wątpliwości.
Oba te zaniechania ujawniają się najczęściej w apelacji: w pierwszym przypadku trudniej wykazać, że zarzuty były konkretne i istotne; w drugim – łatwiej dowodzić naruszenia art. 233 § 1 i 286 k.p.c.
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2023 r., sygn. akt III KK 470/22
Przepis art. 201 k.p.k. przewiduje dwojaki sposób rozwiązania problemu opinii niejasnych, niepełnych, sprzecznych wewnętrznie lub między sobą. To organ procesowy podejmuje decyzję, czy wezwać ponownie tych samych biegłych, czy też powołać innych.
Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 21 lutego 2022 r., sygn. akt KIO 189/22
Zgodnie ze standardem oceny utartym na gruncie polskich norm procesowych (tak k.p.c., k.p.a. oraz inne postępowania kierujące się zasadą swobodnej oceny dowodów), przyjętym między innymi dla opinii biegłych, stanowiska ekspertów nie mogą ograniczać się do zaoferowania jedynie istotnej procesowo konkluzji.
Oceny takie, aby były przydatne, muszą dostarczyć organowi procesowemu dokonującemu oceny dowodów pewnego rodzaju wiadomości specjalnych wskazując co zbadano, jak to zrobiono i do jakich wniosków to doprowadziło – organ procesowy w oparciu o te informacje musi być w stanie dojść do tych samych wniosków co opiniujący.
Właściwe stanowiska eksperckie przeprowadzają organ procesowy przez cały proces badawczy, co pozwala w sposób stanowczy ocenić, że wyciągnięte z określonego stanu faktycznego wnioski i dokonane oceny są rzetelne i prawidłowe.
FAQ
Czy zawsze potrzebny jest drugi biegły?
Nie. Jeżeli braki można uzupełnić, wystarczy opinia uzupełniająca. Drugi biegły jest zasady, gdy wady są strukturalne lub opinia nie spełnia standardów danej specjalności.
Czy prywatna opinia biegłego jest równoważna z opinią sądową?
Nie, ale pomoże wykazać luki i przekonać sąd do uzupełnienia lub zmiany biegłego.
Co zrobić, gdy sąd ignoruje zarzuty?
Złożyć zastrzeżenie z art. 162 k.p.c., wskazując konkretnie naruszenia i ich wpływ na wynik sprawy; to zabezpiecza podstawę apelacyjną.
Podsumowanie
Jeżeli opinia biegłego jest niepełna, niejasna, sprzeczna lub metodologicznie wadliwa, należy niezwłocznie sformułować precyzyjne zarzuty. Należy również domagać się opinii uzupełniającej, a w razie potrzeb – powołania innego biegłego.
Należy pamiętać, że to sąd decyduje o dalszych krokach procesowych. Możliwe jest złożenie zarzutów, jeżeli sąd nie podzieli naszego wniosku dowodowego, a zaistnieją przesłanki ku temu.
Dążenie do przesłuchania biegłego i przedstawienie materiału kontrdowodowego wzmacnia wniosek.
Pilnowanie terminów oraz składanie zastrzeżeń procesowych buduje bezpieczną ścieżkę apelacyjną.
Kancelaria Radcy Prawnego dr Tymoteusz Zych w ramach swojej praktyki wspiera pacjentów w przypadku nierzetelnej opinii biegłego.
Pomoże w złożeniu apelacji, czy też prowadzeniu postępowania zgodnie z zasadami sztuki prawniczej.
Zapraszamy do kontaktu pod numerem telefonu 726 003 505.
