Podanie leku mimo przeciwwskazań (niezgodnie ze wskazaniami)

Podanie leku mimo istniejących przeciwwskazań to temat niezwykle złożony, wiążący się zarówno z aspektami medycznymi, jak i prawnymi. Takie działanie może być uzasadnione jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Ma to miejsce, gdy:

• lekarz oceni, że korzyści przewyższają potencjalne ryzyko,
• brak podania leku może skutkować poważnym pogorszeniem zdrowia pacjenta lub nawet jego śmiercią.

Jednakże decyzja o zastosowaniu takiej terapii musi być podejmowana:

• z najwyższą ostrożnością,
• zgodnie z przepisami prawa oraz zasadami etyki lekarskiej.

Dzieje się tak, aby uniknąć potencjalnych konsekwencji prawnych, zarówno dla lekarza, jak i dla placówki medycznej, w której wykonuje on swoje obowiązki.

Warunki podania leku pomimo istniejących przeciwwskazań w toku leczenia

Kwestie związane z podawaniem leków mimo przeciwwskazań regulują przede wszystkim przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. W myśl art. 4 tej ustawy lekarz zobowiązany jest do działania zgodnie z:

• aktualną wiedzą medyczną,
• dostępnymi metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób,
• z zasadami etyki zawodowej, w sposób, który maksymalnie ogranicza ryzyko dla zdrowia pacjenta.

Oznacza to, że przed zastosowaniem leku mimo przeciwwskazań lekarz powinien:

• dokładnie rozważyć wszystkie dostępne opcje terapeutyczne,
• skonsultować się z innymi specjalistami,
• a także uzyskać świadomą zgodę pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego.

Podanie leku mimo przeciwwskazań jest również regulowane przez przepisy Kodeksu Etyki Lekarskiej, który w art. 30 wskazuje, że podstawowym obowiązkiem lekarza jest dbanie o zdrowie pacjenta i w razie konieczności ratowanie jego życia. Zatem w sytuacji, gdy brak zastosowania terapii może prowadzić do zagrożenia zdrowia lub życia pacjenta, lekarz może zdecydować się na podanie leku, nawet jeśli występują pewne przeciwwskazania. Przykładem takiej sytuacji jest terapia w stanach nagłych. Wówczas czasami podejmuje się decyzję o zastosowaniu leku wbrew ogólnym wskazaniom, jeśli stan pacjenta tego wymaga.

Niemniej jednak nawet w stanach nagłych decyzja o podaniu leku mimo przeciwwskazań powinna być dobrze udokumentowana. Ponadto lekarz powinien mieć pewność, że jest ona rzeczywiście konieczna i wynika z braku innych opcji leczenia. W przeciwnym razie takie działanie może zostać uznane za naruszenie przepisów. Ponadto lekarz może ponosić odpowiedzialność za ewentualne negatywne konsekwencje dla zdrowia pacjenta. Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, w przypadku wystąpienia poważnych działań niepożądanych lekarz jest zobowiązany do zgłoszenia ich do odpowiednich organów. Dodatkowo podkreśla to potrzebę zachowania najwyższej ostrożności przy podejmowaniu decyzji o leczeniu mimo przeciwwskazań.

Szczególnie ważna jest tutaj świadoma zgoda pacjenta. Art. 32 tej samej ustawy stanowi, że lekarz ma obowiązek poinformować pacjenta o:

• stanie jego zdrowia,
• proponowanych metodach diagnostycznych i leczniczych,
• a także o potencjalnych skutkach niepodjęcia leczenia lub wyboru leczenia mimo przeciwwskazań.

Brak uzyskania świadomej zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego może skutkować odpowiedzialnością cywilną, a nawet karną. Dzieje się tak, zwłaszcza jeśli w wyniku leczenia wystąpią poważne komplikacje zdrowotne.

Odpowiedzialność lekarza i placówki medycznej za stosowanie leków niezgodnie ze wskazaniami

Podanie leku wbrew przeciwwskazaniom może wiązać się również z ryzykiem odpowiedzialności karnej lekarza. Zgodnie z art. 160 kodeksu karnego, narażenie pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia stanowi przestępstwo. Lekarz podejmujący taką decyzję musi być świadomy potencjalnych konsekwencji prawnych. W przypadku, gdy skutki podania leku okażą się szkodliwe dla zdrowia pacjenta, a sąd uzna, że lekarz działał w sposób nieuzasadniony lub bez odpowiedniego przygotowania i analizy ryzyka, lekarz może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

Ważne jest również, aby pamiętać o odpowiedzialności cywilnej placówki medycznej, w której lekarz udziela świadczeń zdrowotnych. Jeśli decyzja o podaniu leku mimo przeciwwskazań okaże się błędna i doprowadzi do szkody dla pacjenta, placówka może być pociągnięta do odpowiedzialności finansowej w ramach zadośćuczynienia za powstałe szkody. Dlatego wiele placówek stosuje wewnętrzne procedury, które mają na celu ograniczenie ryzyka związane z podaniem leków wbrew przeciwwskazaniom. W takich przypadkach placówki mogą wymagać od lekarzy, aby decyzje o podaniu leku były konsultowane z zespołem medycznym lub komitetem etycznym. Dzieje się tak, zwłaszcza jeśli przypadek jest skomplikowany i niesie za sobą poważne ryzyko.

Podsumowanie

Podsumowując, podanie leku mimo przeciwwskazań jest sytuacją wyjątkową. Powinna ona być podejmowana tylko wtedy, gdy lekarz wyczerpie wszystkie inne możliwości terapeutyczne i będzie mieć pewność, że brak leczenia może skutkować poważnym zagrożeniem dla zdrowia lub życia pacjenta. Należy pamiętać o:

• konieczności uzyskania świadomej zgody pacjenta,
• a także o odpowiedniej dokumentacji całego procesu decyzyjnego.

Dzieje się tak, aby w razie potrzeby móc wykazać, że decyzja została podjęta zgodnie z wiedzą medyczną i w dobrej wierze. Przepisy prawa polskiego jasno wskazują, że lekarz zobowiązany jest do zachowania najwyższej staranności i przestrzegania zasad etyki. W przypadku podawania leków wbrew przeciwwskazaniom oznacza to działanie przemyślane, uzasadnione oraz możliwie najmniej ryzykowne dla pacjenta.