Umorzenie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej

Umorzenie postępowania przez Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Izby Lekarskiej jest istotnym elementem postępowania w sprawach dotyczących odpowiedzialności zawodowej lekarzy i lekarzy dentystów. Postępowanie to regulowane jest przepisami ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1342) oraz Kodeksu Etyki Lekarskiej. Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej (ROZ) pełni kluczową funkcję w wyjaśnianiu zarzutów wobec lekarzy i podejmuje decyzje o:

• wszczęciu,
• kontynuowaniu,
• umorzeniu postępowania.

Ramy prawne postępowania wyjaśniającego i jego umorzenia przez Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Lekarzy danej Izby Lekarskiej

Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej prowadzi postępowanie wyjaśniające w celu ustalenia, czy doszło do naruszenia zasad etyki lekarskiej lub przepisów dotyczących wykonywania zawodu lekarza. Jeżeli w toku postępowania rzecznik stwierdzi, że brak jest podstaw do przedstawienia lekarzowi zarzutów, może podjąć decyzję o umorzeniu postępowania. Podstawą do umorzenia może być m.in.:

• brak dowodów na popełnienie przewinienia zawodowego,
• przedawnienie odpowiedzialności zawodowej,
• brak znamion przewinienia zawodowego.

Brak dowodów na popełnienie przewinienia zawodowego 

Brak dowodów na popełnienie przewinienia zawodowego jest jedną z podstawowych przesłanek umorzenia postępowania. W postępowaniu przed Rzecznikiem Odpowiedzialności Zawodowej obowiązuje zasada, zgodnie z którą ciężar dowodu spoczywa na:

• stronie wnoszącej skargę,
• organach samorządu lekarskiego prowadzących postępowanie.

Oznacza to, że to na wnioskodawcy lub rzeczniku ciąży obowiązek wykazania, że lekarz rzeczywiście dopuścił się czynu sprzecznego z:

• zasadami etyki lekarskiej,
• przepisami prawa regulującymi wykonywanie zawodu.

Jeśli w toku postępowania wyjaśniającego nie uda się zgromadzić wystarczających dowodów potwierdzających winę lekarza, np. w postaci:

• dokumentacji medycznej,
• opinii biegłych,
• zeznań świadków,

rzecznik może podjąć decyzję o umorzeniu postępowania. Brak jednoznacznych i przekonujących dowodów skutkuje wątpliwościami, które w postępowaniu dyscyplinarnym powinny być rozstrzygane na korzyść lekarza.

Przedawnienie odpowiedzialności zawodowej

Przedawnienie odpowiedzialności zawodowej jest istotnym ograniczeniem czasowym w pociąganiu lekarza do odpowiedzialności. Zgodnie z art. 64 ustawy o izbach lekarskich, nie można wszcząć postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy, jeżeli od chwili popełnienia czynu upłynęły 3 lata. Bieg przedawnienia do wszczęcia postępowania przerywa każda czynność rzecznika odpowiedzialności zawodowej. Karalność przewinienia zawodowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło 5 lat. Oznacza to, że jeżeli od momentu popełnienia domniemanego przewinienia upłynęło pięć lat, lekarz nie może już być pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Przedawnienie ma na celu zapewnienie stabilności prawnej oraz ochronę lekarzy przed postępowaniami wszczynanymi po wielu latach, gdy zdobycie dowodów i rzetelne ustalenie okoliczności sprawy może być już niemożliwe.

Brak znamion deliktu zawodowego

Brak znamion deliktu zawodowego oznacza, że zachowanie lekarza, choć może budzić kontrowersje lub być przedmiotem skargi pacjenta, nie nosi cech naruszenia zasad etyki lekarskiej ani przepisów prawa regulujących wykonywanie zawodu. W praktyce może to oznaczać np., że działanie lekarza było zgodne z aktualnym stanem wiedzy medycznej i obowiązującymi standardami leczenia, choć pacjent nie był zadowolony z efektów terapii. Często pacjenci składają skargi na lekarzy w sytuacjach, gdy nie uzyskali oczekiwanych rezultatów leczenia. Jednak nie każde niezadowolenie pacjenta oznacza błąd w sztuce lekarskiej lub naruszenie zasad etyki. W takich przypadkach rzecznik, analizując sprawę, może dojść do wniosku, że lekarz działał prawidłowo i umorzyć postępowanie.

Postępowanie w sprawie — wszczęcie postępowania wyjaśniającego i jego umorzenie

Zgodnie z art. 67 ustawy, ROZ niezwłocznie po otrzymaniu informacji wskazującej na możliwość popełnienia przewinienia zawodowego jest obowiązany wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego. Postanowienie doręcza się stronom.

Śmierć lekarza

Inną ważną przesłanką umorzenia postępowania jest śmierć lekarza. Zgodnie z ogólnymi zasadami postępowania dyscyplinarnego, odpowiedzialność zawodowa ma charakter osobisty i nie przechodzi na spadkobierców ani inne osoby. Oznacza to, że w chwili śmierci lekarza postępowanie w sprawie jego odpowiedzialności zawodowej staje się bezprzedmiotowe.

Podstawą prawną do umorzenia postępowania w takiej sytuacji jest art. 17 § 1 pkt 5 kodeksu postępowania karnego, który na zasadzie analogii stosuje się w postępowaniach dyscyplinarnych. Przepis ten stanowi, że śmierć oskarżonego powoduje konieczność umorzenia postępowania.

W praktyce, jeśli w toku postępowania rzecznik otrzyma informację o śmierci lekarza, jest zobowiązany do niezwłocznego wydania postanowienia o umorzeniu postępowania.

Śmierć lekarza wyłącza również możliwość orzekania wobec niego kary dyscyplinarnej, gdyż nie byłoby możliwe jej wykonanie. W przypadku, gdy postępowanie miało na celu ocenę działań lekarza w kontekście ochrony interesu pacjentów, a nie tylko wymierzenie mu kary, organy samorządu lekarskiego mogą przeanalizować sprawę w kontekście ewentualnych zmian w procedurach medycznych czy poprawy jakości świadczonych usług, ale nie mogą już prowadzić postępowania wobec konkretnej osoby.

Inne ścieżki pociągnięcia lekarza do odpowiedzialności

Decyzja o umorzeniu postępowania przez ROZ nie oznacza automatycznie braku dalszych konsekwencji dla lekarza. W niektórych przypadkach pokrzywdzony może:

• dochodzić swoich praw na drodze cywilnej,
• zgłosić sprawę do organów ścigania, jeśli czyn lekarza nosi znamiona przestępstwa.

Niemniej jednak, postępowanie przed ROZ dotyczy przede wszystkim kwestii etycznych i odpowiedzialności zawodowej, a nie odpowiedzialności karnej czy cywilnej.

Podsumowanie

Podsumowując, umorzenie postępowania przez Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Izby Lekarskiej jest istotnym mechanizmem w systemie odpowiedzialności zawodowej lekarzy. Ma ono na celu zakończenie spraw, które nie spełniają określonych przesłanek do postawienia lekarzowi zarzutów i skierowania sprawy do sądu lekarskiego.

Każda z tych przesłanek odgrywa inną rolę w procesie oceny odpowiedzialności lekarza i ma swoje uzasadnienie prawne. Brak dowodów czy brak znamion deliktu zawodowego zapewniają, że lekarze nie są niesłusznie pociągani do odpowiedzialności za działania zgodne z obowiązującymi standardami medycznymi. Przedawnienie odpowiedzialności zawodowej ogranicza możliwość prowadzenia postępowań po upływie określonego czasu, co zapewnia stabilność prawną. Wreszcie, śmierć lekarza kończy postępowanie, ponieważ odpowiedzialność zawodowa ma charakter osobisty i nie może być przenoszona na inne osoby.

Z perspektywy systemu odpowiedzialności zawodowej, decyzje o umorzeniu postępowania muszą być podejmowane z należytą starannością i dbałością o sprawiedliwość zarówno wobec pacjentów, jak i lekarzy. Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej odgrywa kluczową rolę w równoważeniu tych interesów – z jednej strony musi dbać o bezpieczeństwo pacjentów i przestrzeganie zasad etyki lekarskiej, a z drugiej chronić lekarzy przed nieuzasadnionymi lub niepotrzebnymi postępowaniami. Tym samym, umorzenie postępowania jest istotnym narzędziem pozwalającym na sprawiedliwe i proporcjonalne rozstrzyganie spraw w ramach odpowiedzialności zawodowej lekarzy.