Opinia biegłego w sprawie karnej często decyduje o dalszym losie postępowania. To właśnie ona przesądza, czy prokurator skieruje akt oskarżenia, czy umorzy sprawę. Dlatego, jeśli opinia biegłego budzi wątpliwości, warto wiedzieć, jak i kiedy złożyć zastrzeżenia do opinii biegłego w postępowaniu przygotowawczym.
Czym jest opinia biegłego w postępowaniu przygotowawczym?
W sprawach karnych biegły jest osobą posiadającą wiadomości specjalne, czyli wiedzę, której nie ma przeciętny człowiek. Biegły może np. ocenić stan zdrowia, przyczynę wypadku, autentyczność podpisu czy wartość szkody.
Podstawą prawną jest art. 193 § 1 kodeksu postępowania karnego (k.p.k.), zgodnie z którym:
„Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych.”
Opinia biegłego to więc dowód, który ma pomóc organowi ścigania ustalić fakty. Nie jest jednak nieomylna – jak każdy dowód, może być niepełna, niejasna lub sprzeczna z innymi dowodami.
Czy można zakwestionować opinię biegłego w postępowaniu przygotowawczym?
Tak. Zgodnie z art. 201 k.p.k., strona ma prawo zgłosić zastrzeżenia do opinii biegłego, a w razie potrzeby wnioskować o:
- opinię uzupełniającą, jeśli dotychczasowa jest niejasna lub niepełna,
- powołanie innego biegłego, jeśli opinia jest sprzeczna z innymi dowodami lub między opiniami istnieją rozbieżności,
- przesłuchanie biegłego, aby wyjaśnił wątpliwości,
- wyłączenie biegłego (art. 196 k.p.k.), jeśli istnieją okoliczności podważające jego bezstronność.
Kiedy złożyć zastrzeżenia do opinii biegłego?
Najlepszy moment to chwila, gdy strona otrzymuje odpis opinii lub uzyskuje dostęp do akt sprawy.
W praktyce najczęściej następuje to:
- po doręczeniu opinii przez prokuratora,
- w trakcie końcowego zaznajomienia z aktami.
Nie warto czekać do etapu sądowego, to podczas śledztwa lub dochodzenia można jeszcze skutecznie wpłynąć na przebieg postępowania.
Jak napisać zastrzeżenia do opinii biegłego?
Pismo składa się do prokuratora prowadzącego postępowanie. W treści należy:
- Wskazać dane sprawy – sygnatura, organ prowadzący, imię i nazwisko podejrzanego oraz pokrzywdzonego.
- Powołać się na przepis – najczęściej art. 200 i 201 k.p.k.
- Wskazać, na czym polega błąd lub niejasność opinii – konkretnie, np. brak analizy określonego dowodu, pominięcie wyników badań, brak metodologii.
- Sformułować wniosek dowodowy, np. o opinię uzupełniającą, powołanie innego biegłego lub jego przesłuchanie.
- Uzasadnić, dlaczego wniosek jest istotny dla sprawy.
Przykładowe zastrzeżenia do opinii biegłego
Najczęstsze zarzuty wobec opinii biegłego w sprawach karnych to:
1. Opinia jest niepełna
Biegły nie odpowiedział na wszystkie pytania, pominął część dokumentacji lub nie przeprowadził badań, które były konieczne.
Przykład: „Biegły nie odniósł się do wyników sekcji zwłok, mimo że stanowiły one podstawę pytania dowodowego.”
2. Opinia jest niejasna
Uzasadnienie jest lakoniczne, brakuje logicznego powiązania między faktami a wnioskami.
Przykład: „Nie wskazano, na jakiej podstawie ustalono czas zgonu – brak opisu metody i danych.”
3. Opinia jest sprzeczna
Wewnętrznie (różne części sobie przeczą) lub z innymi opiniami/dowodami w sprawie.
Przykład: „Wnioski opinii są sprzeczne z ustaleniami opinii toksykologicznej”.
4. Opinia jest nienaukowa lub niemiarodajna
Biegły nie wskazał źródeł naukowych, zastosował przestarzałą lub nieadekwatną metodę badania.
Przykład: „Biegły oparł się wyłącznie na subiektywnej ocenie, bez użycia standardów badania DNA.”
5. Biegły jest niekompetentny lub nieobiektywny
Zakres jego specjalizacji nie odpowiada przedmiotowi opinii albo istnieje konflikt interesów.
Przykład: „Biegły jest pracownikiem szpitala, którego działania są przedmiotem postępowania, zatem zaistniały przesłanki do jego wyłączenia.”
Co może zrobić prokurator po złożeniu zastrzeżeń?
Po złożeniu pisma prokurator:
- może zlecić opinię uzupełniającą,
- może powołać innego biegłego lub instytut naukowy,
- może przesłuchać biegłego, by wyjaśnił niejasności,
- może oddalić wniosek, jeśli uzna, że opinia jest wystarczająca.
Co na ten temat mówi orzecznictwo?
Sądy wielokrotnie podkreślały, że opinia biegłego musi być jasna, pełna i logiczna, a jej wnioski muszą wynikać z materiału dowodowego.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2024 r., sygn. akt V KK 489/24
Opinia biegłego jest niejasna, gdy organ procesowy nie może zrozumieć wywodów biegłego, jeśli nie jest dlań jasne, jakie jest stanowisko biegłego w danej kwestii bądź również, gdy poglądy biegłego są niespójne, a tezy wieloznaczne.
Ocena opinii biegłego pod tym względem należy do dyskrecjonalnych uprawnień organu procesowego, a nie strony, a jej pryzmat wyznaczają wyłącznie przesłanki wskazane w art. 201 k.p.k.
W takiej sytuacji sąd nie ma uprawnień do zastępowania treści opinii własnymi przemyśleniami, nawet w przypadku dysponowania stosowną specjalistyczną wiedzą, a tym bardziej nie może kierować się tezami strony, zwłaszcza gdy w swoim żądaniu w żadnym stopniu nie wykaże wadliwości opinii w kontekście art. 201 k.p.k. – niepełności, niejasności, czy też wewnętrznej sprzeczności.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2024 r., sygn. akt II KK 535/23
W świetle art. 194 k.p.k. i art. 200 § 1 k.p.k., opinia uzyskuje przynależny jej kodeksowo status tego rodzaju, gdy sporządzona została przez osobę będącą biegłym, powołaną do tego na podstawie odpowiedniej decyzji sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze.
„Opinia prywatna” oczywiście może być dowodem w sprawie i choć na jej podstawie organ procesowy nie może czynić ustaleń faktycznych w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych, to może ona wskazywać na konieczność dopuszczenia dowodu z opinii biegłego lub jego uzupełniającego przesłuchania, na okoliczność wniosków wynikających z tego prywatnego dokumentu lub nawet powołania innego biegłego, lecz jedynie w wypadkach wskazanych w art. 201 k.p.k.
Czy można złożyć zastrzeżenia do opinii biegłego samodzielnie?
Tak, strona może samodzielnie złożyć zastrzeżenia do opinii biegłego.
Warto jednak, by pismo zostało przygotowane przez adwokata lub radcę prawnego. Prawidłowe sformułowanie zarzutów merytorycznych i logiczne uzasadnienie często decyduje o skuteczności wniosku.
Dlaczego warto reagować już w postępowaniu przygotowawczym?
Na tym etapie można jeszcze wpływać na kierunek śledztwa.
Jeśli opinia biegłego zostanie włączona do akt bez sprzeciwu, później – w sądzie – będzie trudniej wykazać jej błędność. Zastrzeżenia w śledztwie pozwalają też zgromadzić argumenty na wypadek procesu sądowego.
Często zadawane pytania (FAQ)
Czy mogę sam wybrać biegłego?
Nie, biegłego powołuje organ prowadzący postępowanie.
Czy można powołać kilku biegłych?
Tak – zwłaszcza gdy sprawa wymaga wiedzy z różnych dziedzin.
Czy opinia prywatna ma znaczenie?
Tak. Strona może złożyć opinię prywatną jako własny dowód – nie ma ona mocy opinii sądowej, ale może przekonać prokuratora do powołania innego biegłego.
Podsumowanie
Zastrzeżenia do opinii biegłego w postępowaniu przygotowawczym to ważny element obrony swoich praw.
Jeśli opinia budzi wątpliwości, należy działać szybko i konkretnie – wskazać błędy, wnioskować o opinię uzupełniającą lub nowego biegłego, a w razie potrzeby domagać się wyłączenia danego biegłego.
Kancelaria specjalizująca się w prawie medycznym może pomóc w ocenie, czy opinia biegłego jest rzetelna, przygotować zastrzeżenia i reprezentować pacjenta w postępowaniu przedsądowym lub sądowym.
Zapraszamy do kontaktu pod numerem: 726 003 505.
