Lekarz, któremu zarzuca się czyn lub zaniechanie, które może spełniać znamiona przestępstwa i jest związane z wykonywanym przez niego zawodem, jest narażony na odpowiedzialność zawodową, dyscyplinarną, karną, a w związku z tym często i cywilną.
Sytuacji nie ułatwia fakt, że większość tych postępowań może toczyć się równolegle. Dlatego warto od samego początku korzystać z profesjonalnego wsparcia Kancelarii TZLAW.
Zgodnie z art. 54 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U. z 2021 r., poz. 1342 t.j. z dnia 22.07.2021 r., dalej jako: „ustawa o izbach lekarskich”) postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy toczy się niezależnie od postępowania karnego lub postępowania dyscyplinarnego dotyczącego tego samego czynu.
Nie ulega wątpliwości, że przewinienie zawodowe lekarza może jednocześnie skutkować odpowiedzialnością karną lub dyscyplinarną. Czyn lub zaniechanie lekarza, które mogą stanowić przewinienie zawodowe, mogą jednocześnie stanowić podstawę odpowiedzialności karnej lub dyscyplinarnej.
Wszystkie trzy postępowania mogą toczyć się jednocześnie — ale nie muszą. Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy może być w niektórych przypadkach zawieszone do czasu ukończenia postępowania karnego lub dyscyplinarnego.
Jeżeli w naszej sprawie zaczyna się toczyć jakiekolwiek postępowanie — czy to w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, dyscyplinarne, a zwłaszcza karne, warto już na samym początku sięgnąć po pomoc doświadczonego prawnika. Kancelaria TZLAW specjalizuje się w prawie medycznym i z powodzeniem reprezentujemy zarówno pacjentów, jak i lekarzy.
Nie czekaj, twoja sprawa jest ważna!
W przypadku odpowiedzialności karnej lekarza najczęściej mamy do czynienia z odpowiedzialnością za jedno z przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu.
W skrajnych przypadkach nieprawidłowy proces udzielania świadczeń zdrowotnych może bowiem oznaczać pociągnięcie osób udzielających świadczenia bądź odpowiedzialnych za ich udzielanie do odpowiedzialności karnej. Jednym z najczęściej stawianych lekarzom zarzutów nieumyślne spowodowanie ciężkiego lub średniego uszczerbku na zdrowiu (art. 156-157 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. z 2022 r., poz. 1138 t.j. z dnia 30.05.2022 r., dalej jako: kodeks karny). Odpowiedzialność karna personelu medycznego jest jednak znacznie szersza.
Wskazać należy w szczególności na odpowiedzialność za wykonanie interwencji medycznej niezgodnie ze stanem wiedzy.
Czyn taki może spełniać przesłanki przestępstwa z:
Wymienione przestępstwa mają dwa istotne przymioty: są skutkowe oraz nieumyślne.
Oznacza to, że aby doszło do popełnienia tych przestępstw, musi nastąpić opisany w ustawie skutek, np. śmierć lub uszczerbek na zdrowiu. Samo spowodowanie zagrożenia utraty zdrowia, a nawet śmierci, nie dadzą w tym wypadku podstaw do pociągnięcia pracownika służby ochrony zdrowia do odpowiedzialności karnej.
Co więcej, aby zostało popełnione jedno z tych przestępstw, musi wystąpić związek przyczynowo-skutkowy. Oznacza to, że strona formułująca zarzut wobec lekarza musi przynajmniej uprawdopodobnić związek pomiędzy działaniem lub zaniechaniem lekarza a stanem pacjenta.
O nieumyślności można mówić natomiast, gdysprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Wreszcie, aby doszło do przestępstwa tego typu, musi zostać naruszony przez lekarza obowiązek ostrożności. Przestępstwo takie może popełnić przez zaniechanie tylko ten, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.
Interwencja medyczna niezgodna ze stanem wiedzy może jednak stanowić także przestępstwo z art. 160 kodeksu karnego, czyli narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W tym wypadku do znamion przestępstwa należy skutek w postaci niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia. Warto jednak mieć na uwadze, że karze za to przestępstwo nie podlega sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.
Art. 162 kodeksu karnego wskazuje, że przestępstwo z zakresu nieudzielenia pomocy może wystąpić w dwóch sytuacjach.
Pierwszą z nich jest sytuacja, w której dany lekarz zbagatelizował stan pacjenta i nie udzielił pomocy. Należy mieć na względzie, że strona podmiotowa tego przestępstwa polega na umyślności. Można więc popełnić je w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym, ale niezbędnym elementem przypisania sprawcy zamiaru jest stwierdzenie, że miał on świadomość powstania stanu zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, utrzymywania się takiego stanu lub jego narastania (por. wyrok SA we Wrocławiu z 14.09.2017 r., II AKa 226/17, LEX nr 2381476).
Druga możliwość jest znacznie prostsza: lekarz rozpoznał stan chorego, ale umyślnie nie udzielił mu pomocy. O umyślnym popełnieniu czynu zabronionego mówimy, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, chce go popełnić albo, przewidując możliwość jego popełnienia, godzi się na to.
Niezależnie od stanu faktycznego, należy pamiętać, że jest to przestępstwo indywidualne co do czynu. Oznacza to, że odpowiedzialność za nieudzielenie pomocy będzie oceniania inaczej w zależności od tego, kim jest sprawca. W stosunku do lekarza wymagania związane z udzieleniem pomocy są większe.
Art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2022 r., poz. 1731 t.j. z dnia 18.08.2022 r., dalej jako: ustawa o zawodzie lekarza) jasno wskazuje, że: „[l]ekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia”.
Wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta stanowi przestępstwo unormowane w art. 192 kodeksu karnego. Zabieg leczniczy jest tutaj rozumiany jako czynności lecznicze, które naruszają integralność cielesną, połączone z pewnym stopniem ryzyka i dolegliwościami.
Odpowiedzialność jest w tym przypadku niezależna od powodzenia zabiegu, jednakże ściganie następuje wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego.
Dlatego też tak istotne jest uzyskanie od pacjenta zgody na konkretny zabieg leczniczy. Zgoda taka musi spełniać warunki ogólne i szczególne (mające zastosowanie tylko do określonego rodzaju zabiegów czy czynności lub określonego rodzaju osób) skuteczności zgody.
Odnośnie do warunków ogólnych skuteczności zgody wskazać należy, że osoba, która wyraża zgodę na określoną ingerencję w sferę prawnie chronionych dóbr, musi być ich dysponentem i musi być uprawniona do jej udzielenia (np. osoba pełnoletnia albo opiekun prawny).
Czynność, która stanowi przedmiot zgody, nie może też sprzeciwiać się ustawie lub zasadom współżycia (np. nielegalna aborcja).
Sama zgoda musi być także w pełni świadoma i stanowić wynik integralnej i swobodnej decyzji osoby ją składającej, a zatem nie może być ona wyrażona pod wpływem przymusu, błędu lub w stanie psychicznym uniemożliwiającym jej wyrażenie.
Forma zgody jest często zależna od okoliczności i specyfiki zabiegu — musi być jednak zawsze wyrażona w stosownej formie.
Art. 266 kodeksu karnego penalizuje ujawnienie lub wykorzystanie wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu informacji w związku z pełnioną funkcją, czy też wykonywaną pracą.
Przestępstwo to w oczywisty sposób dotyczy także zawodów medycznych w związku z ewentualnym ujawnieniem tajemnicy służbowej i zawodowej.
Art. 40 ustawy o zawodzie lekarza wskazuje, że „[l]ekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu”, lecz nie wprowadza żadnej sankcji z tytułu naruszenia tego obowiązku. Normą sankcjonującą jest w tym wypadku właśnie art. 266 kodeksu karnego.
Należy nadmienić, że jest to przestępstwo umyślne, które może polegać na przekazaniu, rozgłaszaniu, wykorzystaniu informacji podlegającej tajemnicy służbowej lub zawodowej. Ściganie odbywa się na wniosek pokrzywdzonego.
Należy zwrócić uwagę na dwa przestępstwa, których popełnienie może szczególnie często dotyczyć lekarzy.
Pierwszym z nich jest niezgodne z ustawą przerwanie ciąży. Ustawa z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. z 2022 r., poz. 1575 t.j. z dnia 27.07.2022 r.) reguluje kwestie ochrony ciąży i warunki jej ewentualnego przerwania (aborcji). Niezgodne z ustawą przerwanie ciąży, nawet za zgodą kobiety, może stanowić przestępstwo z art. 152 kodeksu karnego. Artykuł ten chroni bowiem życie dziecka w fazie prenatalnej od momentu poczęcia.
Z kolei art. 150 kodeksu karnego reguluje tzw. zabójstwo eutanatyczne. Przepis ten stanowi, że „kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. Jednakże „w wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia”.
Lekarze, pielęgniarki i inne osoby wykonujące zawody medyczne ze względu na charakter i miejsce pracy należą do grupy osób, która szczególnie często jest adresatem próśb o przeprowadzenie lub pomoc w eutanazji. W piśmiennictwie podkreśla się, że zabójstwo eutanatyczne jest uprzywilejowanym typem zabójstwa, co powoduje wystąpienie łączne dwóch przesłanek: żądanie ze strony osoby, która ma być pozbawiona życia, oraz motyw współczucia kierujący sprawcą.
Udzielając świadczeń zdrowotnych, lekarze związani są konkretnymi procedurami i przepisami.
Właśnie takie przesłanki legalności czynności leczniczych (a więc np. uzyskanie zgody pacjenta na zabieg leczniczy) wyznaczają ramy, w jakich działanie lekarza jest zgodne z prawem. Działanie spełniać te warunki nie będzie naruszać norm prawa karnego i nie może być uznane za realizację czynu zabronionego.
Jednocześnie należy pamiętać, że w przypadku postępowania karnego, to nie lekarz musi wykazać, że nie popełnił przestępstwa. To strona przeciwna ma obowiązek wykazać, że do naruszenia prawa doszło.
Podstawowa zasada odpowiedzialności karnej zakłada, że nikt nie może odpowiadać za czyn, który nie był zagrożony karą przez ustawę (art. 1 § 1 kodeksu karnego). Oznacza to, że jeżeli w chwili popełnienia czynu nie był on karalny, to lekarz nie może być za niego pociągnięty do odpowiedzialności karnej — nawet jeżeli później czyn tego typu został uznany za przestępstwo i skodyfikowany. Co ważne, w prawie karnym wykluczone jest stosowanie analogii, co wyklucza próbę karania za czyn jedynie zbliżony, podobny, do innego, uregulowanego w ustawie.
Warunkiem odpowiedzialności karnej jest także popełnienie czynu. Oznacza to, że za same myśli i zamierzenia nie ponosi się odpowiedzialności. Odpowiedzialności karnej nie poniesie też lekarz, któremu nie można przypisać winy za popełniony czyn.
Bardzo istotna zasada prawa karnego to także reguła, że czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma nie stanowi przestępstwa (art. 1 § 2 kodeksu karnego).
Przestępstwa związane z wykonywaniem zawodu lekarza często (lecz nie zawsze!) są tzw. przestępstwami skutkowymi. Dlatego istotne jest, aby mieć świadomość, że w takich przypadkach związek przyczynowy między czynem a skutkiem jest warunkiem bezwzględnym odpowiedzialności karnej.
Praca zawodowa lekarza w dużej mierze opiera się na konieczności szybkiego działania, podejmowania decyzji pod presją czasu i umiejętności ważenia dóbr.
Prawo karne umiejętnie odpowiada na tego typu nietypowe, szczególne sytuacje. W związku z tym przewiduje wiele okoliczności, które stanowią o wyłączeniu odpowiedzialności karnej.
Jednym z tak zwanych kontratypów jest działanie w stanie wyższej konieczności. Polega ono na poświęceniu jednego dobra dla ratowania innego. Zatem w sytuacji, gdy niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego, działanie takie nie jest przestępstwem. Klasycznym przykładem może być tutaj ratowanie życia pacjenta kosztem jego zdrowia (np. amputacja kończyny, czy wdrożenie leczenia znacznie obciążającego inne narządy, ale ratującego życie).
Mimo tego należy mieć świadomość, że w doktrynie wyrażany jest pogląd, że stan wyższej konieczności nie może legalizować przeprowadzenia zabiegu bez zgody pacjenta.
Kolejny ustawowy kontratyp zakłada, że przestępstwem nie jest również dopuszczenie się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę. Jeżeli zatem lekarz np. nie spełni obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, nie rozróżniając zabójstwa od skutecznego samobójstwa, nie grozi mu odpowiedzialność, gdyż błąd ją wyłącza. Karalny nie jest też czyn zabroniony, którego sprawca dopuścił w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności.
Z punktu widzenia lekarza niezwykle istotny jest art. 157a § 2 kodeksu karnego. Zgodnie z nim lekarz, który spowodował uszkodzenia ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu, jeżeli podjęte przez niego działania, które wywołały taki skutek, były konieczne dla uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo dziecka poczętego — nie popełnia przestępstwa.
Prawo karne przewiduje szeroki katalog kar: grzywnę, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotnie pozbawienie wolności.
Oprócz kar kodeks karny zna także środki karne. Lekarzy w szczególności dotyczy zaś środek karny w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, a także zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi.
Dotkliwy dla osoby wykonującej zawód medyczny może być także obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
Wobec lekarza ponoszącego odpowiedzialność karną sąd może orzec także obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązkę, świadczenie pieniężne, czy też podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Wszystkie z wymienionych kar i środków karnych mogą być dla ponoszącego odpowiedzialność lekarza bardzo dotkliwe i znacząco wpłynąć na dalsze losy jego kariery.
Lekarz jest gwarantem życia i zdrowia pacjenta. Dlatego też zarówno prawo jak i społeczeństwo mają wobec lekarzy i innych przedstawicieli zawodów medycznych wyśróbowane wymagania.
Jeżeli jesteś lekarzem wobec którego rozpoczyna się postępowanie karne nie zwlekaj i już dziś zwróc się do Kancelarii TZLAW po profesjonalną pomoc prawną!
Pomyślnie zakończone postępowanie karne pozwoli ci nie tylko oczyścić swoje dobre imię, ale także zachować renomę i swobodnie rozwijać dalszą karierę.
Powierzając swoją sprawę profesjonalistom z Kancelarii TZLAW możesz być pewny, że w twoje postępowanie zaangażowani będą doświadczeni specjaliści. Zaangażowanie i doświadczenie to nasz klucz do sukcesu!
Skontaktuj się z nami!
Zostaw swój telefon, a oddzwonimy do Ciebie, by udzielić pomocy Tobie lub Twoim bliskim.
Kontakt
Waga zagadnienia nieuzasadnionego wypisu ze szpitala Nieuzasadniony wypis ze szpitala to problematyczne zagadnienie, które dotyczy zarówno pacjentów, jak i personelu medycznego. W kontekście prawnym tego rodzaju działanie może prowadzić do poważnych konsekwencji. Miałyby one miejsce zarówno […]
Sepsa w szpitalu może powstać np. w wyniku zakażenia szpitalnego w trakcie leczenia Sepsa, często nazywana posocznicą, jest poważnym stanem medycznym, który wynika z reakcji organizmu na infekcję. Może prowadzić do znacznego uszczerbku na zdrowiu, a nawet śmierci. Z tego względu, kiedy […]
Przedłużenie prawa wykonywania zawodu lekarza dla obywateli Ukrainy Temat przedłużenia prawa wykonywania zawodu lekarza przez obywateli Ukrainy nabiera szczególnego znaczenia. Dzieje się tak w obliczu rosnącego zapotrzebowania na usługi medyczne w Polsce. Dzieje się to szczególnie […]